ท่อทองแดง เป็นท่อที่นิยมใช้กันมากในงานระบบแอร์ งานประปา และงานระบบน้ำยา เนื่องจากมีคุณสมบัติไม่เป็นสนิม แข็งแรง ทนต่อแรงดันและอุณหภูมิสูง ท่อทองแดงส่วนใหญ่มักจะมีลักษณะเป็นท่อตรง ความยาวมาตรฐาน เมื่อต้องการต่อท่อหลายเส้นเข้าด้วยกัน จำเป็นต้องทำให้ปลายท่อหนึ่งขยายใหญ่ขึ้น เพื่อให้ปลายอีกท่อหนึ่งสวมเข้าไปได้พอดี
กระบวนการนี้เรียกว่า “การขยายท่อ” หรือในภาษาช่างเรียกว่า “บานท่อ” หรือ “บานปลายท่อ” เพื่อให้ปลายท่อขยายออกเล็กน้อยแล้วสวมซ้อนกันได้อย่างแน่นหนา ป้องกันการรั่ว และง่ายต่อการเชื่อมงาน โดยเฉพาะงานแอร์ที่ต้องป้องกันน้ำยาหลุดรั่วให้ได้มากที่สุด
การขยายท่อทองแดงทำได้หลายวิธี ขึ้นอยู่กับขนาดของท่อ ลักษณะงาน และเครื่องมือที่มีอยู่ในมือ หากเลือกใช้เครื่องมือให้เหมาะสม จะช่วยให้การขยายท่อทำได้ง่าย สะดวก และปลอดภัย และยังทำให้จุดเชื่อมแน่นหนา ทนทานยิ่งขึ้น
ประเภทของเครื่องมือที่ใช้ในการขยายท่อทองแดง
การขยายท่อทองแดงคือการทำให้ปลายท่อมีขนาดใหญ่ขึ้น เพื่อให้สามารถนำท่ออีกเส้นหนึ่งมาสวมเข้าได้อย่างแนบสนิท ไม่หลวม ไม่แน่นเกินไป และไม่รั่ว เครื่องมือที่ใช้ในการขยายท่อมีหลายชนิด แต่ละชนิดมีวิธีใช้งานที่ต่างกัน และเหมาะกับสถานการณ์ที่ไม่เหมือนกัน การเลือกใช้เครื่องมือให้เหมาะสมจึงเป็นสิ่งสำคัญมาก เพราะถ้าเลือกผิด อาจทำให้ท่อเสียหาย หรือขยายออกมาได้ไม่พอดี
เครื่องมือแต่ละชนิดมีลักษณะเฉพาะ เช่น บางชนิดต้องใช้แรงมือ บางชนิดใช้แรงดัน บางชนิดเหมาะสำหรับท่อขนาดเล็ก บางชนิดเหมาะกับท่อขนาดใหญ่ หรืองานที่ต้องทำจำนวนมาก การเข้าใจลักษณะของเครื่องมือแต่ละแบบ จะช่วยให้เลือกใช้งานได้ถูกต้อง งานก็จะออกมาสวยงาม แข็งแรง และปลอดภัย ตัวอย่างเช่น
- ถ้าเป็นงานเล็ก ๆ เช่น ต่อท่อในบ้าน ใช้เครื่องมือแบบมือหมุนหรือคีมบานท่อก็เพียงพอ
- ถ้าเป็นงานติดตั้งแอร์ หรือระบบท่อในอาคารที่ต้องบานหลายจุด ควรใช้เครื่องมือที่ออกแรงได้นิ่ง เช่น แบบไฮดรอลิก
- ถ้าไม่มีเครื่องมือเฉพาะ อาจใช้เครื่องมือพื้นฐานอย่างค้อนขยาย แต่ต้องใช้ความระมัดระวังสูง
ในบางกรณีอาจต้องใช้เครื่องมือหลายอย่างร่วมกัน เช่น ใช้คัตเตอร์ตัดท่อก่อน แล้วจึงใช้เครื่องมือบานปลาย จากนั้นเช็กขนาดโดยการลองสวมปลายท่ออีกเส้นเข้าไป การขยายความเข้าใจเกี่ยวกับเครื่องมือแต่ละประเภทไม่เพียงช่วยให้งานดีขึ้นเท่านั้น แต่ยังช่วยให้เกิดความปลอดภัย และประหยัดทั้งเวลาและงบประมาณ
คีมบานท่อ (Swaging Tool)
เป็นเครื่องมือที่ใช้บานปลายท่อให้กว้างขึ้น โดยมีหัวหลายขนาดให้เลือกใช้ตามขนาดของท่อ วิธีใช้คือตัดปลายท่อให้เรียบ จากนั้นใช้คีมบานท่อกดเข้าไปแล้วหมุนหรือบีบเพื่อให้ปลายท่อขยายตัวออก
ข้อดี
- ใช้งานง่าย
- เหมาะกับท่อขนาดเล็กถึงกลาง
- มีหลายขนาดหัวให้เลือกเปลี่ยน
ข้อควรระวัง
- ต้องตัดปลายท่อให้เรียบก่อนทุกครั้ง
- ห้ามใช้กับท่อที่บอบบางหรือบางมาก
ลูกบานท่อ (Expander Head)
เป็นหัวบานท่อที่มักใช้ร่วมกับด้ามจับหรือเครื่องมือแบบมือหมุน ทำหน้าที่กดเข้าไปในปลายท่อแล้วใช้แรงหมุนหรือดันให้ปลายท่อขยายตัว เป็นเครื่องมือที่ทำให้ได้ปลายท่อที่กลม เรียบ และขนาดพอดี
ข้อดี
- ขยายได้เรียบและสวยงาม
- เหมาะสำหรับงานที่ต้องการความละเอียด
ข้อควรระวัง
- ต้องใช้ให้ตรงขนาดกับท่อ
- ถ้าดันแรงเกินไปอาจทำให้ท่อแตก
ตอกขยายท่อ (HAUTMEC Swaging)
เป็นเครื่องมือที่ใช้วิธีตอกหัวบานเข้าไปในท่อเพื่อให้ท่อขยายตัว เหมาะกับท่อทองแดงที่แข็งแรง มีความหนาพอสมควร วิธีใช้คือตอกหัวบานขนาดที่ต้องการเข้าที่ปลายท่อโดยตรง
ข้อดี
- รวดเร็ว
- ใช้งานง่าย ไม่มีชิ้นส่วนซับซ้อน
ข้อควรระวัง
- ต้องควบคุมแรงให้ดี
- ถ้าท่อบางเกินไปอาจแตกหรือบุบ
เครื่องบานท่อแบบไฮดรอลิก (Hydraulic Expander)
เป็นเครื่องมือที่ใช้ระบบแรงดันไฮดรอลิกในการขยายปลายท่อ เหมาะกับงานที่ต้องขยายจำนวนมาก หรือท่อขนาดใหญ่ เครื่องจะทำงานโดยการส่งแรงดันไปยังหัวขยาย ทำให้ขยายได้อย่างรวดเร็วและแม่นยำ
ข้อดี
- ขยายได้เท่ากันทุกชิ้น
- ประหยัดแรงและเวลา
ข้อควรระวัง
- ราคาสูง
- ต้องดูแลบำรุงรักษาเครื่องมือสม่ำเสมอ
ขั้นตอนการขยายท่อทองแดงให้ได้ขนาดพอดี
การขยายท่อให้ได้ขนาดพอดีและปลอดภัย ควรปฏิบัติตามขั้นตอนดังนี้
- ตัดปลายท่อให้เรียบ โดยใช้คัตเตอร์ตัดท่อหรือเลื่อยตัดเหล็ก จากนั้นใช้ที่ลบคมลบขอบในท่อให้เรียบ
- เลือกขนาดหัวขยายให้ตรงกับขนาดท่อ ห้ามใช้หัวที่เล็กหรือใหญ่เกินไป เพราะอาจทำให้ท่อเสียหาย
- ตั้งท่อตรงบนพื้นแข็งหรือในแท่นจับ เพื่อให้ท่อมั่นคงไม่ขยับขณะทำการขยาย
- ใส่หัวขยายแล้วใช้แรงที่เหมาะสม กด หมุน หรือตอกให้ปลายท่อขยายอย่างสม่ำเสมอ
- ตรวจสอบปลายท่อที่บานแล้ว ว่ากลมเรียบ ไม่มีรอยแตกหรือร้าว และสามารถสวมกับท่ออีกเส้นได้พอดี
- ถ้าจะเชื่อมท่อ ให้ใช้ฟลักซ์และตะกั่วหรือโลหะเชื่อม เพื่อให้ติดแน่นและป้องกันการรั่ว
ข้อควรระวังในการขยายท่อทองแดง
- ห้ามใช้เครื่องมือผิดประเภท เพราะจะทำให้ท่อเสียหาย
- อย่าใช้แรงเกินจำเป็น
- ต้องลบคมปลายท่อทุกครั้งก่อนขยาย
- หลีกเลี่ยงการขยายท่อที่มีรอยร้าว หรือมีรอยบุบอยู่แล้ว
- ควรใช้เครื่องมือที่สะอาด ไม่มีสนิมหรือน้ำมันติด
การเลือกใช้เครื่องมือให้ถูกวิธี
การเลือกใช้เครื่องมือขึ้นอยู่กับขนาดของท่อ ปริมาณงาน และความต้องการความเรียบร้อยของชิ้นงาน ถ้าเป็นงานเล็ก ๆ ทั่วไป ใช้คีมบานท่อหรือหัวขยายมือหมุนก็เพียงพอ ถ้าเป็นงานใหญ่ที่ต้องทำซ้ำหลายครั้ง เช่น งานติดตั้งระบบแอร์ หรือท่อในโรงงาน ควรใช้เครื่องไฮดรอลิกหรือเครื่องมือที่แม่นยำกว่า เครื่องมือทุกประเภทต้องเก็บให้เรียบร้อยหลังใช้งาน และตรวจสอบสภาพก่อนใช้งานทุกครั้ง เพื่อให้ใช้งานได้อย่างปลอดภัย
การดูแลและตรวจสอบเครื่องมือขยายท่อทองแดง
เพื่อให้เครื่องมือขยายท่อใช้งานได้ดี มีอายุการใช้งานนาน และปลอดภัยทุกครั้งที่ใช้งาน ควรดูแลและตรวจสอบเครื่องมืออย่างสม่ำเสมอ โดยสามารถแบ่งออกเป็นหัวข้อย่อยได้ดังนี้:
- ทำความสะอาดหลังใช้งานทุกครั้ง หลังใช้งานเสร็จ ควรใช้ผ้าแห้งเช็ดเศษโลหะ ฝุ่น หรือคราบน้ำมันออกจากเครื่องมือ เพื่อป้องกันการสะสมของสิ่งสกปรก ซึ่งอาจทำให้เครื่องมือฝืดหรือเกิดสนิมได้
- ตรวจสอบสภาพก่อนใช้งาน ก่อนนำเครื่องมือมาใช้งานทุกครั้ง ควรดูว่ามีรอยแตก รอยร้าว รอยสนิม หรือชิ้นส่วนหลวมเสียหายหรือไม่ หากพบปัญหา ควรหยุดใช้ทันที และเปลี่ยนหรือซ่อมแซมก่อนใช้งาน
- จัดเก็บในที่แห้งและสะอาด เครื่องมือควรเก็บไว้ในกล่องหรือถุงที่ปิดมิดชิด ไม่ให้โดนฝุ่น ความชื้น หรือแสงแดดโดยตรง เพราะอาจทำให้เกิดสนิมหรือวัสดุเสื่อมสภาพเร็วขึ้น
- หลีกเลี่ยงการตกหรือกระแทกรุนแรง เครื่องมือที่ตกพื้นหรือถูกกระแทกแรง ๆ อาจเสียรูป ทำให้ขนาดคลาดเคลื่อน และไม่สามารถใช้งานได้ตรงตามวัตถุประสงค์
- ทาน้ำมันหล่อลื่นที่จุดข้อต่อ สำหรับเครื่องมือที่มีชิ้นส่วนหมุนหรือสไลด์ เช่น คีมบานท่อ หรือหัวขยายแบบหมุน ควรหยอดน้ำมันหล่อลื่นบาง ๆ เป็นประจำ เพื่อให้ใช้งานลื่น ไม่ฝืด หรือฝังตัว
- แยกเก็บหัวบานตามขนาด หัวบานท่อแต่ละขนาดควรจัดเก็บแยกช่อง หรือใส่ถุงระบุขนาดไว้ชัดเจน เพื่อป้องกันการหยิบผิดขนาด และทำให้หาใช้งานได้ง่ายเมื่อจำเป็นต้องใช้
- หลีกเลี่ยงการใช้กับวัสดุผิดประเภท ห้ามนำเครื่องมือขยายท่อทองแดงไปใช้กับท่อเหล็ก ท่อพลาสติกแข็ง หรือวัสดุอื่นที่ไม่เหมาะสม เพราะอาจทำให้หัวบานเสียรูป และเกิดความเสียหายกับตัวเครื่องมือ
- ใช้เฉพาะกับแรงที่พอดี อย่าออกแรงดัดหรือกดเกินกำลังของเครื่องมือ เพราะอาจทำให้เครื่องมือเสียรูป ด้ามหัก หรือหัวขยายแตกร้าว
การขยายท่อทองแดงเป็นขั้นตอนที่สำคัญในงานติดตั้งท่อทุกชนิด เพราะช่วยให้การต่อท่อแน่นหนา ไม่รั่ว ไม่หลุด และยังช่วยประหยัดเวลาในการทำงาน หากเลือกเครื่องมือที่เหมาะสม ปฏิบัติตามขั้นตอนอย่างถูกต้อง และระวังความปลอดภัยระหว่างใช้งาน จะช่วยให้ผลงานออกมาดี ใช้ได้นาน ไม่ต้องแก้ไขซ้ำ และลดความเสี่ยงในการเกิดอุบัติเหตุในขณะทำงานอีกด้วย
